第9课 古人的智慧
拉丁语中有数不胜数的格言、成语、谚语、名言、典故、俗语和俚语。把拉丁语成语与汉语成语进行比较研究是一个很有意义的尝试。历代西方学者也曾编写过许多拉丁语成语方面的辞典,其中著名的有伊拉斯谟(Erasmus)的《成语》(Adagia,1500年到1533年间编写),德国学者奥托(A. Otto)的《罗马人的成语和俗语》(Die Sprichwörter und sprichwörtlichen Redensarten der Römer,1890年出版)。在中国出版的同类著作有《拉丁成语辞典》和《古希腊罗马及教父时期名著名言辞典》(雷立柏著)。
1.Abeunt studia in mores
studium, -ii, n 追求 mos, moris, m 习惯 abire 成为
2.Accipere quam facere iniuriam praestat. (Cicero)
quam 比 praestat 更好,占优势
3.ad astra per aspera
astrum, -i, n 星星 asper, -era, -erum 难受的
4.ad maiorem Dei gloriam (=AMDG)
maior 更大的,耶稣会的座右铭
5.Alea iacta est. (Caesar)
alea, -ae, f 骰子 iacio, -ere 掷;意思为“事情到这里,收不回来”
6.Alter ipse amicus. alter ego; alter idem
alter 另一个,喻将心比心
7.Amantes amentes.
a-mens 疯狂的,源自 mens, mentis, f 精神,脑海,思考;现在时分词 amantes 源自 amo, amare
8.Amicus certus in re incerta cernitur. (Cicero)
res incerta 不确定的事,危险的事
9.Ars longa, vita brevis (est). (Seneca)
ars, artis, f 艺术,技术,知识 brevis, -e 短的
10.aurea mediocritas (Horatius)
aureus, -a, -um 黄金的 mediocritas, -atis, f 中庸,中间路线
11.Aut amat aut odit mulier, nihil est tertium.
mulier, -eris, f 妇女 odi, odisse 恨
12.aut Caesar aut nullus (nihil); aut mors aut victoria
aut - aut 或…或…,要么…要么…
13.Beneficium accipere libertatem est vendere.
beneficium, -ii, n 礼物 vendo, -ere 卖出去
14.Bis dat qui cito dat.
bis 两次 do, dare 给予 cito 快 qui cito dat 谁给地快,谁就…
15.Bis orat qui cantat. (Augustinus)
oro, orare 祈祷 canto, cantare 唱
16.Bis peccare in bello non licet.
pecco, -are 犯规 non licet 是不允许的
17.Bis vincit qui se vincit in victoria.
vinco, -ere 取胜 se vincere 战胜自己
18.Bonus homo semper tiro.
tiro, -onis, m 初学者,学徒
19.Bonum vinum laetificat cor hominum.
laetifico, -are 使高兴 cor, cordis, n 心
20.Caelum, non animum mutant, qui trans mare currunt.
muto, -are 改变 mare, maris, n 海洋
21.Carpe diem! (quam minimum credula postero).
carpo, -ere 捉住 quam minimum 尽可能少 credulare 依赖
22.Consuetudo est altera natura.
consuetudo, -inis, f 习惯
23.Damnant quod non intellegunt.
damno, -are 诅咒,骂,谴责
24.De duobus malibus, minus est semper eligendum.
minor, minus 比较小的 eligo, -ere 选择
25.De gustibus et coloribus non est disputandum.
gustus, -us, m 口味,兴趣,爱好 color, -oris, m 颜色 disputo, -are 谈论
disputandum est 动形词:应该讨论
26.De mortuis nil nisi bene!
mortuus, -ua, -uum 死的,死者 nil(= nihil)无事(应加 loqui 说)
27.deus ex machina
machina, -ae, f 机器
28.Divide et impera! Divide ut regnes.
divido, -ere 分开,分裂
29.Docendo discimus.
doceo, -ere 教书 disco, -ere 学习
30.Ducunt volentem fata, nolentem trahunt. (Seneca)
fatum, -i, n 命运 fata 命运三女神
31.Dulce et decorum est pro patria mori. (Horatius)
dulcis, -e 甜蜜的 decorus, -a, -um 光荣的
32.Dum spiro, spero.
spiro, -are 呼吸 spero, -ere 希望
33.Dum vivimus, vivamus.
vivo, vivere 生活,享受人生
34.Duobus certantibus tertius gaudet.
certo, -are 竞争(独立夺格结构)
35.Ecce homo!
ecce 请看 参见《新约》Jn 19:5
36.Errare humanum est.
erro, -are 犯错误
37.Est modus in rebus, sunt certi denique fines.
modus, -i, m 规则 finis, -is, m 终点,界限
38.Experientia docet stultos
experientia, -ae, f 经历,经验 stultus, -a, -um 笨,愚蠢的
39.Fama crescit eundo. (Vergilius)
fama, -ae, f 名声 cresco, -ere 成长 eundo 是 eo, ire 的动名词
40.Festina lente! (Augustus)
festino, -are 快走
41.Fiat lux! Fiat voluntas tua.
fio, fieri发生 出自《圣经》
42.Fide, sed cui vide!
fido, fidere, fisus sum 信靠,信赖
43.Gaudet tentamine virtus.
temptamen(= tentamen, -finis, n)诱惑,试探
44.Gutta cavat lapidem (non vi, sed saepe cadendo).
gutta, -ae, f 滴水 cavo, -are 挖空 lapis, -idis, m 石头
cadendo 是 cado 的动名词,夺格表示方法
45.Hannibal ante portas!
porta, -ae, f 门,城门
46.Homo sum; humani nihil a me alienum puto.
puto, -are 认为 humanum, -i, n 人间的事
47.Idem velle et idem nolle, ea firma amicitia est.
firmus, -a, -um 强壮的 idem(中性宾格)同样的事
48.Ignoti nulla cupido.
ignotum, -i, n 不知道的事 cupido, -inis, f 欲望(应加 est)
49.Insanus omnis furere credit ceteros.
insanus, -a, -um 疯狂的 furo, -ere 发疯
50.Iucundi acti labores. (Cicero)
iucundus, -a, -um 快乐的 acti 是 ago, agere 的完成时分词
51.lacrimae rerum; sunt lacrymae rerum (Vergilius, Aeneis)
lacrima, -ae, f 泪水,指悲伤
52.Laus propria sordet.
laus, laudis, f 赞美 sordeo, -ere 脏,乏味,受鄙视 proprius 自己的
53.lupus in fabula
lupus, -i, m 狼 fabula 故事,寓言
54.Lupus pilum mutat, non mentem.
pilus, pili, m 毛,皮 参见《旧约》Jer 13:23
55.Magna (est) veritas, et praevalet.
praevaleo, -ere 取胜
56.Manus manum lavat.
lavo, -are 洗; 喻官官相护
57.margaritas ante porcos
margarita, -ae, f 珍珠 porcus, -i, m 猪 喻对牛弹琴
58.Memento mori!
memento是memini, -isse的命令式:你应该想到,记得
59.Mens sana in corpore sano.
corpus, -oris, n 身体
60.Mors omnibus communis.
omnibus是omnis, omne的复数与格:对所有的人
61.Mors certa, hora incerta.
certus, -a, -um 确定的 incertus, -a, -um 不确定的
62.Ne quid nimis!
ne 不要 nimis 太多,过分
63.Nec scire fas est omnia. (Horatius)
fas 法律,正义 nec 也不 相当于 Omnia scire non est fas
64.Nemo ante mortem beatus. (Ovidius)
beatus, -a, -um 幸福的
65.Nemo liber est qui corpori servit. (Seneca)
liber, -era, erum 自由的 servio, -ire 服侍
66.Noli me tangere.
tango, -ere 接触
67.Nomen est omen.
nomen, -inis, n 名字 omen, -inis, n 预兆
68.Non omnis moriar. (Horatius)
morior, -i 去世 omnis 全部
69.Non ut edam vivo sed ut vivam edo.
edo, -ere 吃饭
70.Omnia mea mecum porto.
porto, -are 带
71.panem et circenses (Juvenalis)
panis, -is, m 面包 circenses, -ium, m(= circenses ludi)表演
72.Plenus venter non studet libenter.
venter, -tris, m 肚子 libenter 乐意地
73.Quidquid agis, prudenter agas et respice finem.
prudenter 聪明地 respicio, -ere 注意
74.Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes. (Vergilius)
Danai, -orum, m 希腊人 timeo, -ere 害怕
75.Quot homines, tot sententiae.
quot 多少 tot 如此多 sententia 看法,意见
76.Rem tene, verba sequentur. (Cato)
sequor, sequi 跟随,随从 res 事,实物,内容
77.Si tacuisses, philosophus mansisses.
taceo, -ere 不说话 maneo, -ere, mansi 保持
78.Sic transit gloria mundi.
sic 如此,这样 transeo, -ire 走过去,消失
79.Si vis amari, ama. (Seneca)
volo, vis, vult 愿意 amari 被动不定式
80.Si vis pacem, para bellum. (Vegetius)
pax, pacis, f 和平 paro, parare 准备
81.Sua cuique sunt vitia. Sua cuique voluptas.
vitium, -ii, n 恶习 voluptas, -atis, f 欲望,享受
82.Sutor ne super crepidam iudicaret.
sutor, -oris, m 鞋匠 crepida, -ae, f 凉鞋
83.Tempora mutantur, nos et mutamur in illis.
tempus, -oris, n 时间,时代
84.Tum tua res agitur, paries cum proximus ardet.
paries, -etis, m 墙,房屋 ardeo, -ere 烧
85.Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas.
desum, deesse 缺少 vis, vires 力量
86.Usus est magister optimus.
magister, -tri, m 老师
87.Vae victis! (Livius)
vae! 祸哉! victus, -a, -um是vinco的完成时分词:被战胜的人
88.Veni, vidi, vici. (Caesar)
venio, -ire, veni 来 video, -ere, vidi 看 vinco, -ere, vici 取胜
89.Verba docent, exempla trahunt.
exemplum, -i, n 榜样 traho, -ere 拉,引导,推动
90.Vivere est cogitare. (Cicero)
cogito, -are 思考
91.Vivere militare est. (Seneca)
milito, -are 服兵役
92.Vixere fortes ante Agamemnona. (Horatius)
vixere 同 vixerun fortis, -e 强的(人),英雄 Agamemnon是《荷马史诗》中的英雄
93.Vox audita perit, littera scripta manet.
pereo, -ire 消失 littera, -ae, f 文字
94.Vox populi, vox Dei.
vox, vocis, f 声音 populus, -i, m 人民
汉语成语的拉丁语翻译
以下的成语的拉丁语译文来自Collectanea Commissionis Synodalis(《公教教育丛书》,北京,1930—1931年。)
Qui ad gubernacula rei publicae non sedet, rei publicae non consulit. 不在其位,不谋其事。
Dum magna via terebatur, (imperii rector) imperium faciebat commune. 大道之行,天下为公。
Aliquid prospere succedit. 大功告成。
Publicis muneribus se devovere usque ad mortem. 鞠躬尽瘁,死而后已。
Populus est maximi momenti, spiritus terrae et segetum magni, Rex est minimi momenti. 民为贵,社稷次之,君为轻。
benefacere populo et amare entia 仁民爱物
Sole oriente opera faciunt; sole occidente quiescunt. Ut bibere possis, oportet fodere puteum; ut manducare possis, oportet agros colere. Quid vero mihi imperii vis?日出而作,日入而息。凿井而饮,耕田而食。帝力于我何有哉?
Nec erubescere coram hominibus, nec timere Caelum. 上无愧于天,下无怍于民。
naturae obsequi 顺乎自然
caeli calamitates et hominum afflictiones 天灾人祸
eodem morbo laborantes sibi invicem succurrere 同病相怜
viribus unitis 同心协力
omni via obstructa 无路可走
libenti animo 心甘情愿
fundamentum recte componere et fontem purgare 正本清源
principia fidelitatis et beneficentiae 忠恕之道
免责声明:以上内容源自网络,版权归原作者所有,如有侵犯您的原创版权请告知,我们将尽快删除相关内容。