第17课
托马斯·阿奎那《神学大全》
托马斯·阿奎那(Thomas Aquinas,1224—1275年)是欧洲中世纪最伟大的神学家。他的巨著《神学大全》(Summa Theologiae)把基督信仰与亚里士多德的哲学巧妙地融合在一起。意大利传教士利类思(Ludovicus Buglio,1606—1682年,1637年来华)曾将该书的四分之一译成汉语,书名为《超性学要》。这是最早被译成汉语的西方哲学著作之一,比严复的译本还早250年。利类思的翻译非常精美,他创造了一些新的汉语术语,比如“人类”,“行为”,“选择”,“自明”,“本能”等等。从内容来看,《神学大全》讨论的一些问题非常具有现代意义,比如作者认为,神学是一种能够与其他学科相提并论的“科学”(scientia或disciplina),这正是本课课文讨论的内容。
Summa Theologiae 1, 1, 5
Utrum sacra doctrina sit dignior aliis scientiis
Videtur quod sacra doctrina non sit dignior aliis scientiis.
Certitudo enim pertinet ad dignitatem scientiae. Sed aliae scientiae, de quarum principiis dubitari non potest, videntur esse certiores sacra doctrina, cuius principia, scilicet articuli fidei, dubitationem recipiunt. Aliae igitur scientiae videntur ista digniores.
利类思译文:
天学贵于他学否。驳:形性诸学,虽据本性之力,顾其所阐,义理分明,且有实验。天学道妙,出诸众理之上,人即聪颖,未免有疑。则天学不如他学之所据为明且实也。
词 汇
utrum (+虚拟式)是否? sacra doctrina 神圣的教导,指基督信仰的教导或神学,利氏译为“天学”或“超性学”(即“超越哲学”) dignior 是 dignus 的比较级 aliae scientiae 其他学科,利氏译为“他学”和“形性诸学” videtur quod 看来,在经院哲学文献中经常指一个假设的开头 certitudo, -inis, f 确定性 enim 确实 pertineo, -ere 属于 dignitas, -atis, f 尊严 dubito, -are 怀疑 de quarum principiis dubitari non potest 英语可译为:about whose principles can be no doubt certiores sacra doctrina 比神圣教义更确定(夺格表示比较) principium, -ii, n 原则,基础;利氏经常译为“理” articuli fidei 信条,信经,信纲 dubitationem recipere 受到怀疑,被怀疑
Praeterea, inferioris scientiae est a superiori accipere, sicut musicus ab arithmetico. Sed sacra doctrina accipit aliquid a philosophicis disciplinis: dicit enim Hieronymus in epistola ad Magnum Oratorem Urbis Romae, quod doctores antiqui "intantum philosophorum doctrinis atque sententiis suos resperserunt libros, ut nescias quid in illis prius admirari debeas, eruditionem saeculi, an scientiam Scripturarum". Ergo sacra doctrina est inferior aliis scientiis.
利类思译文:
驳:凡学所设理端,其所以然取于他学者,必其学属于他学。如乐艺,所以然之理,取于算艺。即乐艺为算艺之属矣。今天学尝取所以然于性学。圣热路尼摩曰:天学古儒所著。其昌言妙论,多引性学而成。观其书者,未知先当观其博于性学乎,抑博于天学乎。据此,则天学似为性学之所属矣。
词 汇
praeterea 另外 inferior, -oris 低级的 inferioris scientiae est accipere 较低级的学科必须接受(属格表示“必须”) superior, -oris 高级的 sicut 正如 musicus 音乐家 arithmeticus 数学家(音乐的和音来自数学的比例,所以音乐家必须跟数学家学习。) philosophicae disciplinae 哲学诸学科(如逻辑学,伦理学等),利氏译为“性学” Hieronymus(= Jerome)哲罗姆,利氏译为“圣热路尼摩” epistola, -ae, f 信 ad Magnum Oratorem Urbis Romae《写给罗马城的讲演家马努斯》 doctores antiqui 古代的学者,指早期的教父,比如德尔图良(Tertullianus),利氏译为“天学古儒” intantum 因为,相当于英语的 insofarrespergo, -ere, -spersi 洒,散布,插入 resperserunt libros suos doctrinis et sententiis philosophorum 他们曾拿哲学家们的种种教义和话语插入自己的书 ut nescias 以至于你不知道 admiror, -ari 佩服 eruditio, -onis, f 学问 eruditio saeculi 世俗的学问,利氏译为“博于性学” Scriptura, -ae, f 经典,指《圣经》;复数指《旧约》和《新约》 ergo 因此,在经院哲学中表示结论的开始
Sed contra est quod aliae scientiae dicuntur ancillae huius, Prov. 9 [3]: "misit ancillas suas vocare ad arcem".
Respondeo dicendum quod, cum ista scientia quantum ad aliquid sit speculativa, et quantum ad aliquid sit practica, omnes alias transcendit tam speculativas quam practicas. Speculativarum enim scientiarum una altera dignior dicitur, tum propter certitudinem, tum propter dignitatem materiae. Et quantum ad utrumque, haec scientia alias speculativas scientias excedit. Secundum certitudinem quidem, quia aliae scientiae certitudinem habent ex naturali lumine rationis humanae, quae potest errare: haec autem certitudinem habet ex lumine divinae scientiae, quae decipi non potest. Secundum dignitatem vero materiae, quia ista scientia est principaliter de his quae sua altitudine rationem transcendunt: aliae vero scientiae considerant ea tantum quae rationi subduntur.
利类思译文:
学分二种:一属知。一属用。但求格穷物理,而不须致用,是为知学。如性学,星学是也。穷物理以致诸用,是为用学。如克己治世之学是也。天学统该致明,致用二义。其论天主妙有,则为明学;论万善作用,则为用学也。凡学必有等序。今天学既该明用二义,而又两皆远超诸学;则天学为独贵矣。就其为明学而论,其贵序繇二焉。由所向界(界所论之物也)尤尊,一;由所设理尤确,二。以此两者贵于诸明学。盖诸明学所得物理,本于性明,不无差谬。天学本于天主示照,万真无谬。本性明者,其界域于性光;而本主照者,其界广远无穷,超然众理之上。故曰天学独贵也。
词 汇
contra est quod 但反对的观点是 dicuntur 他们被称为 ancilla, -ae, f 婢女,女仆 Prov. = Proverbia《旧约·箴言篇》 misit ancillas suas(智慧)派遣了她的女仆们 vocare ad arcem 叫(她们)到城堡,要求帮助 dicendum quod 应该说(固定词组) quantum ad aliquid... et quantum ad aliquid 因为一方面…,而另一方面… speculativus-practicus 思辨性的和实践性的,利氏译为“明,用二义”,他将 scientia speculativa 译为“知学”,“明学”,scientia practica译为“用学” transcendo, -ere 超过 tam - quam 无论…还是… dignitas materiae 内容的尊严,利氏译为“所向介尤尊” excedo, -ere 超过 lumen naturale rationis humanae 人的理性的自然光明,即纯理性的理解能力,利氏译为“性明” lumen divinae scientiae 神圣知识之光,即信仰的理解能力,利氏译为“天主示照”,“主照” decipio, -ere 欺骗 decipi non potest 它不能受欺骗 principaliter(副词)主要地 sua altitudine rationem transcendunt 它们通过自己的高度(夺格)而超过理性 vero 然而 considero, -are 考虑,谈论 subduntur 源自 subdo, -dere, -didi 放在下面,属…之管理
Practicarum vero scientiarum illa dignior est, quae ad ulteriorem finem ordinatur, sicut civilis militari: nam bonum exercitus ad bonum civitatis ordinatur. Finis autem huius doctrinae inquantum est practica, est beatitudo aeterna, ad quam sicut ad ultimum finem ordinantur omnes alii fines scientiarum practicarum. Unde manifestum est, secundum omnem modum, eam digniorem esse aliis.
利类思译文:
就其为致用之学而论,须知凡学,非引制于他为者,贵于引制他为者。如治国之学,贵于治兵之艺。缘治兵引制于治国,而治国非为他所制故。今夫天学,既为万善之作用。则惟真福是向,而无别向。诸学向为不一,而终归于天学之所向。是则他学引制于天学,而天学非引制于他学。故曰天学独贵也。
词 汇
finis ulterior 比较高的目标 civilis = scientia civilis 社会性的学科,政治学,利氏译为“治国之学” militaris = scientia militaris 军事方面的知识,利氏译为“治兵之艺” exercitus, -us, m 军队 bonum, -i, n 好处,价值 ordinatur ad 它被安排为…,其中的被动式指“神的安排” beatitudo aeterna 永远的幸福 manifestus 明白,明显 unde manifestum est 由此很明白… secundum omnem modum 从任何方面来看
Ad primum ergo dicendum quod nihil prohibet id quod est certius secundum naturam, esse quoad nos minus certum, propter debilitatem intellectus nostri, qui "se habet ad manifestissima naturae, sicut oculus noctuae ad lumen solis", sicut dicitur in Ⅱ Metaphys. Unde dubitatio quae accidit in aliquibus circa articulos fidei, non est propter incertitudinem rei, sed propter debilitatem ntellectus humani. Et tamen minimum quod potest haberi de cognitione rerum altissimarum, desiderabilius est quam certissima cognitio quae habetur de minimis rebus, ut dicitur in Ⅺ de Animalibus.
利类思译文:
正:人虽聪颖,终于天学之理,有所未竟。此非由天学或不明且实也。由人知识有限,不能穷达其奥微耳。比如伏翼不能仰瞻日光。此岂日光之阙哉。良由日光为至照,而目力不能敌之也。虽然,人知天学少少许,犹胜知他学多多许。亚利曰:博识贱陋之物,不如少识上物之微秒,是也。
词 汇
ad primum ergo dicendum quod 针对第一,点(我们)应该说…(固定词组) prohibeo, -ere 阻碍 quoad nos 对于我们来说 debilitas, -atis, f 软弱,无力 intellectus, -us, m 理解力 qui se habet ad... sicut 他对于…如同… oculus noctuae 猫头鹰的眼睛,利氏译为“伏翼”(即蝙蝠) sol, solis, m 太阳 minimum de cognitione rerum altissimarum 关于至高事物的认识的最小部分 desiderabilius 更应该渴望的,更应该追求的 利氏把 Aristoteles(亚里士多德)译为“亚利”。
Ad secundum dicendum quod haec scientia accipere potest aliquid a philosophicis disciplinis, non quod ex necessitate eis indigeat, sed ad maiorem manifestationem eorum quae in hac scientia traduntur. Non enim accipit sua principia ab aliis scientiis, sed immediate a Deo per revelationem. Et ideo non accipit ab aliis scientiis tanquam a superioribus, sed utitur eis tanquam inferioribus et ancillis; sicut architectonicae utuntur subministrantibus, ut civilis militari. Et hoc ipsum quod sic utitur eis, non est propter defectum vel insufficientiam eius, sed propter defectum intellectus nostri; qui ex his quae per naturalem rationem (ex qua procedunt aliae scientiae) cognoscuntur, facilius manuducitur in ea quae sunt supra rationem, quae in hac scientia traduntur.
利类思译文:
正:天学尝取他学者,非因其为所需也,用以助明其奥理耳。盖天学之理,非由他学,而由天主之亲示。则岂不足自证所含诸端。特缘人性之明,鲜能通达,故据引形性诸学,令人明悟,由显知隐,以庶几于天学之堂奥。则其取用他学,如主之用役,与治国之学,用治兵之艺同。非如下学取于其在上者也。
词 汇
ad secundum dicendum 针对第二点应该如此说 ex necessitate 必然地 indigeo, -ere(+夺格)需要,缺少 magnifestatio, -onis, f 表示,显示 (ea), quae in hac scientia traduntur 那些在此学科中被说明的事 immediate 直接地 revelatio, -onis, f 启示,利氏译为“天主之亲示” utor, uti 使用(+夺格) architectonica(scientia)建筑学 subministrans, -ntis, m 辅助者 defectus, -us, m 缺陷 insufficientia, -ae, f 不足 manuduco, -ere 引导 qui ex his... facilius manuducitur in ea 它(指intellectus noster)能够更容易地从这些…被引导到那些。
免责声明:以上内容源自网络,版权归原作者所有,如有侵犯您的原创版权请告知,我们将尽快删除相关内容。